حزب التحریر
حزب التحریر حزبی سیاسی و اسلامی است که هدف اصلی آن تاکید بر لزوم بازگرداندن خلافت اسلامی می باشد. این هدف گذاری اندیشه ی اساسی تغییر در این مکتب می باشد که اجتهادات شرعی بسیاری را صادر نموده است که مورد انتقاد جمهور علمای مسلمین قرارگرفته است.
حکایت "حزب التحریر" و اندیشه های آن چیست؟
پاسخ این سؤال براساس آنچه در فرهنگ ساده ی ادیان و مذاهب معاصر بیان شده چنین می باشد:
تعریف:
حزب التحریر حزبی سیاسی و اسلامی است که هدف اصلی آن تاکید بر لزوم بازگرداندن خلافت اسلامی می باشد. این هدف گذاری اندیشه ی اساسی تغییر در این مکتب می باشد که اجتهادات شرعی بسیاری را صادر نموده است که مورد انتقاد جمهور علمای مسلمین قرارگرفته است.
پایه گذاری حزب و شخصیت های برجسته ی آن:
- مؤسس آن شیخ تقی الدین نبهانی (1909 - 1979م) فلسطینی، متولد روستای اجزم در شهر حیفا بود. وی آموزش های اولیه ی خود را در روستایش پشت سر نهاد سپس به دانشگاه الأزهر مصر رفت و تحصیلات خویش را در قاهره به پایان برد و آنگاه بازگشت و به عنوان مدرس و سپس قاضی در یکی از شهرهای فلسطین دست به کار نمود.
- به دنبال بلایای سال 1948م به همراه خانواده زادگاهش را به قصد بیروت ترک کرد.
- پس از آن به عنوان عضو دادگاه استیناف شرعی در بیت المقدس منصوب شد. بعد از آن هم به عنوان استاد دانشگاه اسلامی در عمان مشغول به کار شد.
- در سال 1952م حزبش را پایه نهاد و به ریاست آن پرداخت و کتاب ها و نشریاتی را منتشرساخت که از جمله سرچشمه های اصلی فرهنگی حزب به شمار می آیند. او مدتی بین کشورهای اردن و سوریه و لبنان در رفت و آمد بود تا آن که در بیروت وفات کرد، و همانجا دفن شد.
- شناسایی مکان زندگی شخصیت های کلیدی و بارز حزب بسیار سخت است، به دلیل تدابیر شدید امنیتی که در این حزب به عمل می آید.
- بعد از وفات نبهانی، ریاست حزب را عبدالقدیم زلوم به عهده گرفت که متولد شهر الخلیل در فلسطین و صاحب کتاب "هکذا هُدمت الخلافة" بود.
- بر اساس طلب این اشخاص: علی فخر الدین - طلال البساط - مصطفى صالح - مصطفى النحاس - منصور حیدر، شاخه ای از حزب درتاریخ 19/10/1378هـ قمری در لبنان تأسیس گردید.
- شیخ احمد داعور: او مسئولیت شاخه ی حزب در اردن را به عهده داشت. در سال 1969 و به دنبال اقدام حزب برای به دست گرفتن قدرت در آن جا دستگیر شد و حکم اعدام علیه او صادر گردید که بعداً این حکم لغو شد.
- در ماه آگوست 1984م از احضار سی و دو نفر از منتسبین به حزب تحریر به دادگاه مصر خبر داده شد و اعلام گردید که رؤسایی که به آنان اتهام فعالیت جهت براندازی نظام زده شده افراد زیر هستند:
- عبدالغنی جابر سلیمان "مهندس" - صلاح الدین محمد حسن "دکترای شیمی" هر دو ساکن شهر نمسا، - - کمال ابولحیه "دکترای الکترونیک" اهل فلسطین و ساکن آلمان فدرال و - علاءالدین عبدالوهاب حجاج دانشجوی دانشگاه قاهره.
- عبدالرحمن مالکی: دارای ملیت سوریه ای و از شخصیت های رئیسی در حزب و صاحب کتاب "العقوبات".
اندیشه ها و اعتقادات حزب:
- دعوت این حزب به خاطر داشتن اندیشه ی اهل سنت و جماعت از گستره ی احزاب و جماعات اسلامی خارج نمی شود.
- هدف این حزب بازگرداندن حیات و زندگانی اسلامی ابتدا در سرزمین های عربی و سپس در سایر کشورهای اسلامی و گستراندن آن در دیگر کشورها بوسیله ی امت اسلامی و از طریق برپایی حکومت اسلامی می باشد.
- مشخصه ی اصلی این حزب که بدان شناخته می شود همان تمرکز بسیار زیاد بر جنبه های فرهنگی و تکیه نمودن بر آن در راستای پدید آوردن هویت اسلامی و ایجاد یک امت اسلامی می باشد. همچنین این حزب به شدت بر پرورش بعد فرهنگی در بین اعضای خویش تاکید دارد.
- تمرکز این حزب بر بازگرداندن اعتماد به دین اسلام از طریق فعالیت های فرهنگی از یک جنبه و فعالیت های سیاسی از جنبه ای دیگر می باشد.
1 – فعالیت های فرهنگی: "تربیت جمعی ملیون ها انسان، براساس فرهنگ و تربیت اسلامی این فعالیت صورت می پذیرد و حزب را وامی دارد تا در پیشاپیش ملت ها قدم برداشته و رسیدگی و پاسخگویی به مجادلات و پرسش ها و شکایات آنان و پشتیبانی از آن ها را به عهده گیرد تا آنان را با اسلام پیوند دوباره دهد."
2 – فعالیت های سیاسی: "انجام این فعالیت با آگاهی از وقایع و گوش به زنگ حوادث و پیشامدها بودن و بیان نمودن صحت و راستی اندیشه ها و احکام اسلامی در خلال آن رویدادها صورت گرفته و اعتماد توده های مردم را به آن جلب می کند."
- این حزب شیوه ی وصول به تحقق این اهداف را از این منظر می بیند که هر اجتماعی از مردم در بین دو دیوار ضخیم زندگی به سر می برند: دیوار عقیده و تفکر و دیوار عادات و شیوه های زندگی مردم که ارتباطات میان آنان را سامان می بخشد. بنابراین اگر قرار باشد جامعه ای را از طریق خود اعضایش متحول ساخت باید که این هجوم را بر همین دیوار بیرونی (یعنی حمله بر اندیشه ها و افکار) که منجر به جدال اندیشه ها می گردد متمرکز سازد. این تضارب آراء وجدال اندیشه ها و افکار نیز موجب بروز انقلاب فکری و سپس انقلاب سیاسی می گردد.
- حزب مذکور مراحل مختلف عملیات ایجاد تغییر و تحول را مطابق روال زیر به سه مرحله تقسیم بندی می کند:
- مرحله ی نخست: زورآزمایی فکری، که از طریق تعالیم و پرورش های ارائه شده توسط حزب شکل می گیرد.
- مرحله ی دوم: انقلاب فکری، بواسطه ی کنش های بین حزب و جامعه ی موردنظر از طریق فعالیت های فرهنگی و سیاسی صورت می پذیرد.
- مرحله ی سوم: به دست گرفتن کامل حکومت، از طریق اراده ی امت.
- به نظر آنان در مرحله ی سوم حتماً باید از رئیس دولت، جمعیت، بزرگ قبیله، سفیر یا کسی مانند آن درخواست کمک نمود.
- در ابتدا این حزب برای در دست گرفتن فدرت توسط خویش بازه ی زمانی سیزده سال از آغاز تاسیس حزب را تعیین کرده بود و بعد با توجه به شرایط و تنگناهای مختلف آن را تا یک دوره ی سی ساله تمدید نمود ولی با گذشت هر دو مهلت تعیین شده هنوز به این هدف دست نیافته است.
- حزب از پرداختن به امور روحی و درونی غافل مانده و به آن با یک دیدگاه عقلگرایانه نگاه کرده و عقیده دارد: "در درون انسان امیال روحانی و آرزوهای جسمی وجود نداشته و هرچه هست نیازها و غرایزی است که باید سیر شود."، و نیز می گوید: "زمانی که این نیازهای بدنی و غرایز موجود از طریق دستورات الهی سیر و اشباع گردد، روح را اشباع می کند و چنانچه بدون قاعده و دستور یا با دستوری جز دستور الهی به آن نیازها رسیدگی شود تنها یک اشباع و سیری مادی و بدنی بوده و به تباهی و شقاوت انسان می انجامد."
- به عقیده ی شیخ تقی الدین مشکلاتی که در راه برپایی حکومت اسلامی بروز می کنند از قرار زیر می باشند:
1 - وجود اندیشه ها و افکار غیر اسلامی و هجوم آن ها بر جهان اسلام.
2 - وجود برنامه های آموزشی مبتنی بر آموزه هایی که استعمارگران بنانهاده اند.
3 – تداوم تطبیق برنامه های آموزشی با برنامه هایی که استعمار بنا نموده و اجرای آن به شیوه ی دلخواه آنان.
4 – بزرگ نمایی درباره ی برخی علوم فرهنگی و شماردن آن ها در زمره ی علوم و دانش های جهانی.
5 – وجود جوامعی در جهان اسلام که زندگی آنان غیر اسلامی است.
6 – وجود شکاف بسیار میان مسلمانان و حکومت اسلامی، بویژه در خصوص سیاست مملکت داری و سیاست های اقتصادی، به طوریکه شکاف موجود باعث می شود که مسلمانان تصویر ضعیف و نادرستی را از زندگی اسلامی داشته باشند.
7 - وجود حکومت هایی در سرزمین های اسلامی که براساس دموکراسی بنا شده و نظام سرمایه را بر مردم تحمیل می کنند.
8 - رأی عموم مردم از احساسات ملی گرایانه، قوم گرایانه و سوسیالیستی ناشی می گردد.
- این حزب اعضای منتسب به خود را از داشتن اعتقاد به عذاب قبر و ظهور مسیح دجال منع کرده و به نظر آن ها کسی که به این مسائل اعتقاد داشته باشد مرتکب گناه شده است.
- به عقیده ی بزرگان حزب باید از وارد شدن به حیطه ی امر به معروف و نهی از منکر خودداری کرد، زیرا هنوز مراحلی از کارها و فعالیت ها برای رسیدن به آن مانده است و گذشته از آن امر به معروف و نهی از منکر جزو وظایف حکومت اسلامی است وقتی که برپا شود.
- حزب دارای قانون اساسی است که از 187 ماده تشکیل شده که برای حکومت اسلامی موردنظر آماده سازی می کند. قانون مذکور شرح کاملاً مفصلی نیز دارد.
این کار تنها یک حرکت فکری بدور از واقعیت های موجود می باشد.
علاوه بر این آگاهان برخی اشکالات را در مورد این حزب عنوان نموده اند، از جمله:
اولاً: مسائل مربوط به دعوت حزب:
- تمرکز بر جنبه های فکری و سیاسی و نادیده گرفتن جنبه های پرورشی و روحی.
- سرگرم شدن افراد حزب به مجادله و کشمکش با تمام دیدگاه های اسلامی دیگر.
- دادن اهمیت بیش از اندازه به عقلانیت در پایه ریزی شخصیت فردی و در جنبه های اعتقادی.
- اتکای حزب بر عوامل خارجی در دست یابی به قدرت، با درخواست کمک از آنان که گاه به تنش های ناخواسته ای نیز می انجامد.
- دست بازکشیدن از امر به معروف و نهی از منکر در حال حاضر.
- کسی که اندیشه های حزب را بخواند، تصور می کند که نخستین اولویت حزب رسیدن به حکومت می باشد.
- محدودیت در اهداف و اکتفا نمودن به برخی از اهداف و برنامه های اسلامی و دست کشیدن از برخی دیگر.
- تصور آنکه مرحله ی فرهنگی آن ها را به مرحله ی کنش و واکنش و به دست گرفتن قدرت می رساند. البته این موضوع مخالف سنت خداوندی در آزمون دعوت های دینی و مخالف این واقعیت است که دعوت های راستین مملو از انواع دردها و محنت ها می باشد.
- دشمنی با همه ی جمعیت ها و سازمان هایی که بر سر راه شان باشد و درگیر شدن با آن ها با انواع حملات و تحمل زندان و حبس های همیشگی و پیوسته. شاید عملکرد سری و قصد آن ها برای رسیدن به قدرت باعث پدید آمدن ترس و واهمه در دستگاه های دولتی شده و منجر به برخورد به دور از نرمی و ملایمت با آنان شده باشد.
ثانیاً: مسائل فقهی:
- حزب دست به صدور فتاوى و احکام فقهی عجیب و غریب درباره ی فقه و فهم اسلامی زده و پیروانش را به پذیرش این احکام و فعالیت در جهت نشر و تبلیغ آن ها وامی دارد، از جمله ی این احکام:
- مباح دانستن تماشای تصاویر عریان.
- مباح شمردن بوسیدن زنان بیگانه چه با شهوت و چه بدون شهوت و نیز دست دادن با آنان.
- جایز شمردن اینکه زنان باروکه یا شلوار بپوشند و اینکه چنانچه از دستور شوهرشان کنار گذاشتن چنین پوششی سرباز زنند نشوز نکرده اند.
- جایز دانستن پرداخت جزیه از سوی یک دولت مسلمان به یک دولت کافر.
- جایز شمردن شرکت در جنگ زیر پرچم شخصی که دست نشانده و مجری برنامه های یک دولت کافر است، مادامیکه جنگ با کفار باشد.
- ساقط شمردن نماز بر فضانورد مسلمان.
- عقیده به ساقط شدن نماز و روزه از کسی که در دو قطب شمال و جنوب زندگی می کند.
- قائل بودن به حبس ده سال برای کسی که با محارم ابدی اش ازدواج نماید.
- قائل بودن کانال های آبی از جمله کانال سویس گذرگاه های عمومی بوده نمی توان از عبور هیچ کاروانی ممانعت نمود.
- قائل بودن به جواز سوار شدن به وسائل نقلیه (مانند کشتی ها و هواپیماها) که تحت تملک شرکت های خارجی باشد حتی اگر استفاده از آن ها تحریم شده باشند، چنانچه آن ها تحت تملک شرکت هایی باشند که صاحبان آن مسلمان هستند، چرا که طرف دوم به نظر وی شایستگی بستن قرارداد را ندارد.
ریشه های فکری و عقیدتی حزب:
- مؤسس حزب دارای افکار قوم گرایانه بود؛ چنانچه در سال 1950م کتابی را تحت عنوان "رسالة العرب" منتشر ساخت و در آن اولویت های برپایی دولت اسلامی را به ترتیب در سرزمین های عربی و سپس در سرزمین های اسلامی بیان نمود.
- نبهانی در سرآغاز کار خویش با اخوان المسلمین در اردن مرتبط بود، در دیدارهای خویش در سخنرانی ها آنان شرکت می جست و دعوت آنان و مؤسس آن یعنی شیخ حسن البنا را می ستود. لکن پس از مدتی برپایی و حرکت حزب خویش را به صورت مستقل هم از لحاظ تاسیس و هم از لحاظ تشابه با اخوان اعلام کرد.
- بسیاری از او خواستند تا از این عملکرد و دعوت تازه دست بکشد، از جمله استاد سید قطب هنگام دیدار از قدس در سال 1953م، وی گفتگو و مجادلات زیادی با او داشته و وی را به حرکت متحد و تلاش یکپارچه دعوت نمود ولی وی بر موضع خویش پافشاری می کرد و آنگاه بود که سید قطب جمله ی مشهور خویش را بیان نمود که: "آن ها را به حال خود وانهید که آنان جایی به خط پایان می رسند که اخوان المسلمین کار خود را شروع کرده است."
گسترش و اماکنی که حزب در آن نفوذ می کند:
- حزب تحریر فعالیت هایش را در ابتدا در اردن، سوریه و لبنان متمرکز ساخت و سپس آن را در سرزمین های مختلف اسلامی گسترانید و به تازگی فعالیت آن به اروپا و خصوصاً به کشور اتریش و آلمان نیز رسیده است.
- این حزب یک نشریه ی هفتگی را نیز به نام "الحضارة" در بیروت منتشر می سازد.
- حزب نواحی را که در آن کار می کنند "ولایات" نام می برند و در هر ولایتی یک هیئت خاص به نام "لجنة الولایة" کار را بر عهده دارد و از (3-10) عضو تشکیل می شود.
- هیئت های ولایات تحت سرپرستی مجلس فرماندهی پنهانی است.
ترجمه: مسعود
سایت عصر اسلام