تیجـانیه
تیجانیة یک فرقه صوفی مشرب است که پیروان آن به تمام افکار و معتقدات صوفیه عقیده مند میباشند، و علاوه برآن عقاید خاصی نیز دارند مانند: ممکن بودن ملاقات مادی و حسی در همین دار دنیا، با پیامبر خدا ص و اینکه پیامبر  برای آنان درود ( الفاتح لما اغلق) را تعلیم داده است، این درود نزد  ایشان از عظمت و شأن خاصی برخوردار میباشد.

تیجـانیه

تعریف:

تیجانیة یک فرقهء صوفی مشرب است که پیروان آن به تمام افکار و معتقدات صوفیه عقیده مند میباشند، و علاوه برآن عقاید خاصی نیز دارند مانند: ممکن بودن ملاقات مادی و حسی در همین دار دنیا، با پیامبر خدا ص و اینکه پیامبر برای آنان درود ( الفاتح لما اغلق) را تعلیم داده است، این درود نزد  ایشان از عظمت و شأن خاصی برخوردار میباشد.

تأسیس و افراد برازندهء آن:

-مؤسس آن أبوالعباس احمد بن محمد بن مختار بن احمد بن محمد سالم تجانی است، که در سالهای ( 1150-1230هـ)  (1737-1815م) زندگی نموده و تولدش در قریهء ( عین ماضی) بوده، این قریه از قریه های الصحراء متعلق الجزایر فعلی میباشد.

-علوم شرعی را فرا گرفت و به مناطق: فاس، تلمسان، تونس، قاهره، مکه، مدینه، و وهران سفر نموده بود.

-طریقهء خودرا سال ( 1196هـ) در قریهء أبو سمغون ایجاد نمود و مرکز اولی این طریقه قریهء فاس  بود که از همان جا به تمام افریقا انتشار یافت.

-از مشهور ترین آثارش که از خود به جاگذاشت یکی برج تجانی است که در فاس موقعیت دارد، و دومی کتابش است بنـام ( جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض

سیـدی أبو العباس التجـانی)، این کتاب را شـاگرد تجانی علی حرازم جمع آوری

نموده است.

افراد مشهورشان بعد از مؤسس:

-علی حرازم أبو الحسن بن العربی برادة المغربی الفاسی، وی در مدینهء منوره وفات نمود.

-محمد بن المشری الحسنی السابحی السباعی (وفات 1224هـ) صاحب کتاب (الجامع لما افترق من العلوم) و کتاب ( نصرة الشرفاء فی الرد علی اهل الجفاء).

-احمد سکیرج العیاشی ( 1295- 1363هـ) در فاس تولد شده، و در مسجد القرویین درس خواند و همانجا مدرس تعیین گردید، وظیفهء قضاء را نیز بدوش گرفت و از یکتعداد شهرهای مغرب بازدید بعمل آورد، وی کتابی دارد بنام (الکوکب الوهاج سنة 1318هـ) و نیز کتاب دیگری بنام ( کشف الحجاب عمن تلاقی مع سیدی احمد التجانی من الأصحاب).

-عمر بن سعید بن عثمان الفوتی السنغالی، سال ( 1797م)  در قریهء «الفار» که از قریه های دیمار در سنغال است، تولد شده، علوم خویش را در الأزهر  فرا گرفت، وقتی به وطن خود بازگشت کرد شروع به نشر کردن علوم خود در میان بت پرستان نمود، و در مقابله و مقاومت بر ضد فرانسوی ها کوشش های قابل ملاحظه ای نموده بوده ،درسال (1283هـ) وفات کرد، و دو نفر ازپیروانش جانشین وی گردیدند، مهم ترین  کتاب هایش  همانا کتاب (رماح حزب الرحیم علىنحور حزب الرجیم ) است که آن را سال (1261هـ/1845م) نوشته است.

-محمد الحافظ بن عبد اللطیف بن سالم الشریف الحسنی  التجانی المصری (1315- 1398هـ)وی رهبر تجانی ها در مصر بود واز خود کتاب خانه ای  بجاگذاشت که فعلا در برج تجانی در قاهره موجود است، وی کتابهایى دارد بنام های : (الحق فی الحق والخلق) و(الحد الأوسط بین من أفرط و من فرط) و(شروط طریقة التجانیة)، همچنان در سال (1370هـ/1950م)مجله ای را بنام (طریق الحق ) پایه گذاری کرد.

افکار ومعتقدات:

-به اعتبار اصل آنان ایمان به الله U دارند .

-آنان به اموریکه دیگر صوفیان عقیده دارند معتقدند که از آنجمله است ایمان به وحدة الوجود (جواهر المعانی 1/259 را مطالعه کنید) وعقیدهء ( فناء) که آن را وحدة الشهود مینامند ( همچنان جواهر المعانی 1/191 را مطالعه کنید).

-غیب را به دو بخش تقسیم میکنند: غیب مطلق که دانستن و علم آن خاص به خداوند است، دوم غیب مقید که آن از بعضی مخلوقات غائب است و از بعض دیگر نیست.

-معتقدند که مشائخ ایشان غیب را میدانند چه رسد به پیامبران علیهم السلام که آنان به طریق اولی میدانند، در بارهء شیخ و رهبرشان احمد تجانی میگویند:  (…از جملهء کمالات وی t و شدت بصیرت وی و فراست نورانیش،  بصیرتی که به مقتضای آن در معرفت احوال  همصحبتان و غیره از قبیل ظاهر ساختن چیزهای پوشیده و اخبار از غیبیات و دانستن عواقب امور و حاجات و دیگر اموریکه برین ها مرتب میشود از مصالح و آفات و دیگر امور واقع شدنی) جواهر  المعانی  1/63 را مطالعه کنید.

-رهبرشان احمد تجانی ادعا میکند که وی با پیامبر r ملاقات نموده یعنی ملاقات حسی و مادی و با وی مشافهة صحبت نموده، و از پیامبر r درود ( الفاتح لما اغلق) را آموخته است.

-لفظ درود مذکور چنین است: " اللهم صلى على سیدنا محمد الفاتح لما اغلق و الخاتم لما سبق، ناصر الحق بالحق الهادی الى صراطک المستقیم و على آله حق قدره و مقداره العظیم" آنان در بارهء این درود اعتقاداتی دارند که بعضی از آنان را ذکر مینماییم:

* پیامبر r به وی یعنی به احمد  تجانی گفته است که یکبار خواندن این درود معادل به شش بار خواندن قرآن است.

* پیامبر r بار دیگری به وی خبر داده و گفته که یکبار خواندن این درود معادل و مساوی به شش هزار بار خواندن قرآن و هر ذکر و دعای بزرگ و کوچک دیگریست ( جواهر المعانی 1/136) .

* این فضیلت به خداندن این درود حاصل نمیشود مگر برای کسیکه اجازهء خواندن داشته باشد، یعنی اجازه ای که سلسله وار از احمد تجانی رسیده باشد.

* این درود از جملهء کلام خداوند متعال است مثل احادیث قدسی ( الدرة الفریدة 4/128).

* کسیکه ده بار دورد فاتح را تلاوت کند چنان اجر و ثوابی را نصیب میشود که اگر شخص عارف بالله [خداشناس و عابد] یک ملیون سال زندگی کند ولی این درود را تلاوت نکند به ثواب واجر آن نمی رسد.

* کسیکه یکبار این را خواند تمام گناهانش بخشیده میشود و هموزن شش هزار تسبیح و ذکر و دعاء برایش پاداش داده میشود…( کتاب مشتهی الخارف الجانی 299-300) .

-یکی از انتقاداتی که بالای شان وارد میشود اینست که آنان مطابق میل و دلخواه شان امور کوچک را بزرگ و امور بزرگ را کوچک جلوه میدهند که این کار باعث شده تا تکاسل و تهاون در ادای عبادات میان شان شائع کردد و رواج یابد، زیرا آنان اجرها و پاداش های بزرگ و زیادی را توسط کمترین عمل که یکی از ایشان انجام میدهد، حاصل میدانند.

-میگویند که برای آنان خصوصیاتی است که ایشان را در روز قیامت از دیگر افراد بشر بالا و بلند میسازد ، و از آنجمله خصوصیات است:

* سکرات و شداید موت بر آنان تخفیف میشود.

* خداوند ایشان را در سایهء عرش خود سایه میکند.

* برای شان برزخی است که خاص خودشان بوده در سایهء آن زندگی مینمایند.

* ایشان [به پندار خود شان] نزد دروازهء جنت همراه باکسانی که در امن وامان هستند، قرار میداشته باشند وهمراه باگروه اول داخل جنت میشوند یعنی همراه با محمد r ویاران مقرب وی [y].

* میگویندکه پیامبر r احمد تجانی را ازتوسل به اسماء  الله الحسنی منع نموده وبه توسل به درود (الفاتح لما اغلق) امر کرده است؛ واین عقیده مخالف باصریح ایة کریمه است "ولله الأسماء  الحسـنی فادعـوه بـها" یعـنی برای خداوند U اسماء

حسنی است پس  شما وی را توسط همین اسماء حسنی دعاء کنید.

-بر پیامبر r افترا  می بندند که وی بخشی از وحی پروردگار را که به او وحی شده بود پنهان کرده بود تا آنکه وقت اظهارش فرا رسید وآن را به شیخ شان احمد تجانی اظهار وبیان نمود، که از آن جمله است درود (الفاتح لما اغلق)که قبلا ذکر گردید، این قول مخالف با این گفتهء خداوند( است:«الیوم اکملت لکمدینکم...»یعنی امروز دینتان را تکمیل نمودم.

-آنان مثل دیگر طرق صوفیه توسل را به ذات پیامبر ( وبنده های صالح خداوند ( جائز میدانند ، و ازایشان و از شیخ عبد القادر جیلانی و از خود احمد تجانی استمداد میجویند، واین کاری  است که شریعت خداوند حکیم ازآن منع نموده است .

-در کتب شان القاب صوفیان، بسیار ذکر میشود مثل: نجباء، تقباء، ابدال، اوتاد، و کلمه غوث وقطب نزد ایشان مرادف است و آن نزد ایشان عبارت از همان انسان کاملی است که توسط وی خداوند نظام وجود را حفظ مینماید.

-میگویند: مثلیکه پیامبر ( خاتم الانبیاء است احمد تجانی خاتم الاولیاء میباشد.

-احمد تجانی میگوید: ( کسیکه مرا دید داخل جنت میشود) همچنان میگوید: کسیکه برایش دیدار وی در روزهای جمعه و دوشنبه حاصل شود داخل جنت میشود، و به اتباع خود تأکیدا میگوید که خود پیامبر خدا ( برای وی و اتباعش جنت را تضمین نموده که بدون حساب و عقاب به آن داخل شوند.

-از احمد تـجانی نقـل میکنـند که گفته است«تمام چیزهایى که برای هر عارفی

 داده شده باشد برای من نیز داده شده است».

-همچنان این قولش را نقل کرده اند «اگر گروهی از پیروانش با اقطاب امة محمد ( وزن کرده شوند اقطاب برابر با یک موی یک فرد ایشان  نمی شوند چه رسد به خود وی».

-و این قولش نیز : تمام اولیائی که از دور خلق آدم تا  نفخ صور بوده اند و میباشند این هر دو پای من بر گردن ایشان است.

-ایشان وردی دارند که آن را صبح و بیگاه میخوانند، و وظیفه ای که روزی یکبار خوانده میشود، صبح ویا بیگاه، و ذکری که روز جمعه بعد از عصر منعقد میشود و منتهی به غروب میباشد و این ذکر و وظیفه ضرورت به طهارت دارند، ایشان وردهای متعدد دیگری نیز دارند که به مناسبت های گوناگون خوانده میشوند.

-کسیکه وردی را وظیفه گرفت باید به آن ملتزم باشدوجائز نیست که از آن تخلف ورزد، اگر تخلف نمود و ترک کرد هلاک میشود و عذاب بزرگ نصیبش میگردد.

-احمد تجانی خودرا در روز قیامت، در مقام نبوت جا داده است، چون میگوید: «روز قیامت برای من منبری از نور گذاشته میشود، و منادی ندا درمیدهد و آن ندا را تمام کسانی که در موقف اند می شنوند: ای اهل موقف این همان پیشوای شما است که از وی استمداد می جستید بدون اینکه بدانید» الافادة الاحمدیة ص 74 را نظر کنید.

ریشه های فکری و اعتقادی:

-در این هیچ شک نیست که اکثر افکارش همانا نظریات صوفیان است، ولی چیزی از نزد خود بر آنها افزوده است.

-از کتب عبد القادر جیلانی، ابن عربی، حلاج و دیگر اعلام متصوفه آراء خودرا اخذ نموده است.

-در دوران تشکیل این طریقه قبل از تأسیس آن با تعدادی از مشائخ صوفیان ملاقات نمود و از آنان اجازه و اورادی اخذ کرد که از بارز ترین  این طریقه ها قادریه و خلوتیه است.

-از کتاب ( المقصد الأحمد فی التعریف بسیدنا أبی عبد الله  أحمد) که  از تألیف أبو محمد عبد السلام ابن طیب قادری حسینی میباشد، استفاده نموده است، این کتاب سال 1351هـ در فاس طبع شده.

-انتشار جهل ونادانی میان مردم تأثیر بزرگی در پخش و گسترش این طریقه داشت.

انتشار و جاهای نفوذ:

-ابتـدا از فـاس شروع شـد و رو به گسترش نهاد تا آنکه به خود اتباع زیادی 

 

 

در بلاد مغرب، سودان غربی (سنغال) نیجیریا، افریقای شمالی، مصر، سودان و دیگر مناطق افریقایى پیدا کرد.

-صاحب کتاب ( التیجانیه) که علی بن محمد است، اندازهء این گروه را در سال 1401هـ/ 1981م تنها در نیجیریا زیاده از ده ملیون قلمداد مینماید.

مراجــع:

1-الهدیة الهادیة الى الطائفة التیجانیه        دکتور محمد تقی الدین هلالی-دار الطباعة  الحدیثة

                                                   بالدار البیضاء – ط 2- 1397هـ/1977م.                                               

2-کتاب مشتهی الخارف الجانی            محمد الخضر  ابن سیدی عبد الله بن مایابی جکنی  

    فی رد زلقات التجانی الجانی               الشنقیطی –طبع در مطبعه دار احیاء الکتب

                                                    العربیة در مصر.                                                  

3-التجانیة                                     علی بن محمد دخیل الله- نشر و توزیع دار طیبه-

                                                   ریاض –  دار  مصر  للطـباعه -1401هـ/

                                                   1981م.

4-الأنوار الرحمانیة لهدایة الفرقة              عبد الرحمن بن یوسف افریقایى-ط4- توزیع

    التجانیة                                       الجامعة الإسلامیة در مدینه منوره-

                                                    1396هـ /1976م.

5-جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی          جمع و ترتیب آن را علی حرازم نموده، ( این کتاب

    فیض سیدی ابی العباس التجانی،         در دو جز چاپ شده) – مطبعه مصـطفى بابی

    و در خواشی آن   رماح حزب          حلبی و پسرانش در مصر- 1380هـ-  1961م.

    الرحیم على نحور حزب الرجیم                  

 

6-المقصد الأحمد فی التعریف بسیدنا       ابو محمد عبد السلام بن طیب قادری حسینی – مطبعه

    ابی عبد الله احمد                          حجری در فاس- طبع سال 1351هـ.                                                 

7-الدرة الخریدة شرح الیاقوتة الفریدة     محمد فتحا بن عبد الواحد سوسی نظیفی –طبع سال

                                                  1398هـ / 1978م.                                                        

8-بغیة المستفید شرح منیة المرید           محمد العربی سائح- دار العلوم للجمیع – 1393هـ

                                                  /1973م.

9-أقوی الأدلة و البراهین على أن          حسین حسن طایى تجانی آنرا جمع  نموده است -

    أحمد التجانی خاتم الأقطاب             دار الطباعة المحمدیه – قاهرة.

    المحمدیین بیقین

10-شماره هائی از مجلهء طریق الحق      این مجله مخصوص به طریقهء تجانی است و در قاهره

                                                 نشر میشود.

موسوعه آسان در بیان فرقه ها و گروهها، نویسنده : دکتر حماد الجهنی، مترجم: محمد طاهر عطائی